„Budzić się każdego ranka z uśmiechem na twarzy;
Thomas Dekker
witać dzień z szacunkiem dla szans, które przynosi..
przyjmować noc ze zmęczeniem, które przyzywa snu
i z radością z dobrze wykonanej pracy…”
Początek, pierwsze dni w nowym miejscu pracy. Nadzieja, radość, optymizm mnóstwo pomysłów i energii. Później, im dłużej – tym gorzej, trudniej. Pojawia się tęsknota za tym, co miało miejsce po przyjęciu do pracy. Zanikają wizje i wyobrażenia z okresu początkowego, gdy trudno było sobie wyobrazić dzień bez tej pracy. Coraz mniej sił i energii do działania. Drobne zadania wydają się ciężarem nie do zniesienia. Chęci i motywacja szybko topnieją.
Po jakimś czasie pojawiła się taka myśl: żeby dziś był już piątek…
Badacze symptomu wypalenia zawodowego (Kaslow i Schuman) wymieniają następujące sygnały ostrzegawcze:
- niechęć towarzysząca wychodzeniu do pracy,
- skargi na odczuwalny brak chęci do pracy albo przepracowanie,
- poczucie izolacji od świata,
- odbieranie życia jako ciężkiego i ponurego,
- wzrastająca ilość negatywnych interakcji z innymi osobami,
- poirytowanie, negacja, drażliwość, brak cierpliwości w domu,
- częste choroby bez rozpoznawalnych przyczyn,
- myśli o odejściu, porzuceniu pracy i utrata nadziei na zmianę.
Trzy fazy wypalenia zawodowego (wg Christiny Maslach):
- wyczerpania emocjonalnego – faza ta charakteryzuje się subiektywnym poczuciem nadmiernego zmęczenia i wyczerpania zasobów. Osoby doświadczające tej fazy mówią o poczuciu wyeksploatowania zawodowego, zgłaszają brak możliwości regeneracji swej energii i sił witalnych. W fazie tej może występować także stawianie sobie nierealistycznych wymagań wobec własnych zmniejszających się możliwości.
- depersonalizacji i cynizmu – w tej fazie osoba doświadczająca syndromu wypalenia zawodowego staje się zdystansowana wobec współpracowników, pacjentów, klientów, obniżony jest poziom wrażliwości wobec potrzeb i oczekiwań innych osób. W fazie tej charakterystyczne jest rozluźnienie więzi emocjonalnej ze współpracownikami. Pojawiają się zachowania z pogranicza agresji: mogą być to złośliwe, ironiczne bądź cyniczne komentarze, zachowania, postawy.
- braku poczucia osobistych osiągnięć i kompetencji – w tej fazie odczuwany jest bezsens wykonywanej pracy. Osoba zaczyna siebie postrzegać w czarnych barwach. Negatywnie wartościuje swe kompetencje zawodowe. Doświadcza obniżonego poczucia dokonań osobistych, negatywnie ocenia własną pracę i jej efekty , ma poczucie narastającego braku kontroli nad czynnościami, zadaniami i sprawami zawodowymi.
Wg psychologów z APA (wg Bilskiej) występuje pięć etapów, faz procesu wypalenia zawodowego:
- Zauroczenie pracą – satysfakcja z osiągnięć zawodowych, pełnia energii, optymizmu, entuzjazmu – miesiąc miodowy.
- Przebudzenie – działanie dwóch sił w przeciwnych kierunkach: stworzony idealistyczny obraz versus rzeczywistość zawodowa. Osoba pracując coraz więcej dostrzega opisany wyżej konflikt (idealistyczna ocena pracy jest nierealistyczna!).
- Determinacja, wysiłek i samozaparcie zawodowe – w tym okresie osoba wkłada w pracę coraz więcej wysiłku. Narasta liczba konfliktów w relacjach społecznych, zawodowych, z pacjentami, klientami.
- Wypalenie pełnoobjawowe – z towarzyszącym poczuciem samotności, pustki, chęci wydobycia się z matni. Częste są na tym etapie myśli ucieczkowe, o zmianie pracy, pojawiają się stany obniżonego nastroju, zwątpienia. Organizm odmawia współpracy: występuje pełne wyczerpanie fizyczne i psychiczne (objawy psychosomatyczne).
- Odradzanie się – w tym okresie dochodzi do odbudowywania się sił psychicznych i fizycznych organizmu. Jest to możliwe po podjęciu działań w tym zakresie. Używa się takich terminów jak: „rekonwalescencja”, „leczenie ran”, „odbudowa”, „zmiana sposobu patrzenia”, „przewartościowanie” postaw i funkcjonowania z faz 1-4.
Do powyższych faz dodałbym jeszcze jedną – szóstą, istotną z punktu widzenia wprowadzania i trwałości zmian:
ZAPOBIEGANIE nawrotom wypalenia zawodowego czyli nabycie nowych kompetencji, umiejętności, odbudowa takich zasobów i potencjału, które mogą ustrzec mnie przed nawrotem.
Praca wielu z nas wypełnia znaczną część życia. Jeżeli życie ma być satysfakcjonujące i zadowalające, to co możesz zrobić, by zmienić aktualny stan ciesząc się zarówno pracą jak i życiem?
Odpowiedzią na wypalenie zawodowe może być koncepcja zarządzania czasem „Work–life balance” („równowaga praca-życie prywatne”) stworzona przez Abigail Gregory i Susan Milner. Koncepcja ta stawia sobie za cel zrównoważenie funkcjonowania w różnych sferach: pomiędzy „pracą” (kariera, rozwój i ambicja) a życiem prywatnym (hobby, pasje, zdrowie, rozrywka, rodzina, duchowość).
Jeśli zauważacie u siebie występowanie sygnałów wypalenia zawodowego – zachęcam do spotkania i rozmowy.